De Eenzame Uitvaart van Meneer P.M. in Brugge

Meneer P.M. werd geboren op 8 juni 1933 in Diegem en overleed op 16 november in het Sint-Janshospitaal van Brugge. Het laatste jaar van zijn leven verbleef hij in het woonzorgcentrum de Vliedberg. De asuitstrooiing vond plaats op woensdag 22 november, op de parkbegraafplaats van de Blauwe Toren in Brugge.

‘Dit is onze eerste eenzame uitvaart’. Zo schrijft de begrafenisondernemer mij. Het gaat om een man van 90 jaar. Hij had twee zonen en stond onder bewindvoering. Ik lees het als een startschot en bel de bewindvoerder. Of hij mij iets kan vertellen. Nee. Of toch. Hij heeft de flat geruimd en vond een lidkaart van een fanfare in Heist. Meneer M. hield dus van muziek. Meer weet hij niet. Wat ontgoocheld over deze schaarse informatie, besluit ik het woonzorgcentrum niet te bellen maar erheen te gaan.

Wanneer ik de stad doorkruis, maakt zij zich op voor kerst. Koetsen met paarden ruimen plaats voor kerstkramen en boven de straten komen kant-achtige lijsten met licht. Wanneer het begint te regenen duiken kappen en paraplu’s op en verwonder ik mij over de regenhardheid van de toerist. Een man met een potlood achter het oor - vast geen toerist - verdwijnt achter een deur.

In de Vliedberg mag ik meteen plaatsnemen aan een tafel met residenten. Nadat ik het opzet van mijn bezoek heb toegelicht, vraagt iemand mij: heb jij wel de nodige diploma’s? En daarmee is de toon gezet: jongleren met ernst en scherts. ‘Hij zat altijd dáár’, zegt een man aan de andere kant van de tafel en hij wijst naar de plek links van mij. Meneer M. hield van orde en regelmaat. Hij was een militair, een paracommando, verduidelijkt de man. Ook maakte hij een stille, eerder teruggetrokken indruk. Je zag dat hij eenzaam was. Discreet, vindt een andere man.

Over zijn verleden sprak hij niet, noch over zijn familie. Maar als je over de Kamina begon, leefde hij op. De A957 Kamina blijkt een Belgisch marineschip, lees ik later op Wikipedia. Wat deed meneer M. meer dan 50 jaar geleden op het schip? Niemand kan het mij vertellen.
Hij droeg steevast een zwarte leren jack en hield van petanque en muziek. Hij zong bij ‘de Notenkrakers’, de koorgroep van de Vliedberg en speelde ooit basgitaar en klarinet. Ook zou hij gespot zijn in een danscafé. Eén dame in de Vliedberg genoot zijn bijzondere aandacht. Hij werd kwaad als een andere man naast haar ging zitten. Met knipogen en grapjes kan ik het een ander aan elkaar rijgen, krijg ik een zweem van een late romance in beeld. De dame in kwestie zwijgt en glimlacht.

Of ik zijn kamer kan zien. Ja, dat kan. Helaas zijn al zijn spullen deze ochtend verwijderd. Hoewel, de dozen staan in een opslagplaats. Als ik wil, kan ik daarheen. Zijn inboedel blijkt uit drie dozen, een koffer en een zwarte wandelstok te bestaan. Die gebruikte hij nooit, zegt de begeleidster, daar was hij te trots voor. Met een knipmes maakt de magazijnier een van de dozen open. Er zitten enkel kleren in. In een andere doos zitten scheermesjes, tubes tandpasta, deodorants. Ik voel enige gêne. Wat zou deze man die zo op zijn discretie stond, ervan vinden dat er in zijn spullen wordt gesnuffeld? De derde doos en koffer laten we voor wat ze zijn.

Terug op de afdeling krijg ik een vrij recente foto te zien. Meneer M. op een zonnige dag op stap. Hij is een slanke, rijzige man in – jawel, een zwarte leren jack. Hij kijkt niet in de lens maar voor zich uit. Omdat het grootste deel van zijn gezicht in de schaduw valt, kan ik zijn trekken niet goed onderscheiden. Enkel zijn wit haar en hoog voorhoofd lichten op. Hij oogt een beetje nors maar is zeker niet onknap. Een andere foto toont de kermis. Op de voorgrond: een tafel waarop een bakje oliebollen met suiker. Daarachter meneer M., opnieuw in zijn zwarte jack. In zijn handen een servet met oliebol, het gezicht in volle ernst, de blik op oneindig.

‘Het is snel gegaan’ krijg ik te horen. En ‘hij was niet meer bij zinnen’. Hij keek graag tv maar wist zich geen raad met de afstandsbediening. Hij was snel geïrriteerd of werd agressief.

Zijn geschiedenis blijft duister. Wat weet ik over zijn vrouw en zonen? Niets. En waarom werd hij onder bewind geplaatst? Ik bel opnieuw de bewindvoerder. Hij zit in vergadering en kan mij niet te woord staan. Ook morgen heeft hij het druk. Op mijn vraag per mail over het waarom van de bewindvoering schrijft hij: ‘bij opname in het ziekenhuis en daarna in het rusthuis via kort opvang’. Of: hoe makkelijk waarom met wanneer wordt verward.

Ik bel twee andere contactpersonen op. Een vrijwilliger en een buurman. De vrijwilliger omschrijft meneer M. als een fiere man, een levensgenieter die ‘van vrouwen hield’. De buurman vertelt me dat muziek ‘zijn leven was’. Hij speelde niet in een fanfare maar in een harmonie. Geen basgitaar maar bastuba. Zijn tweede vrouw leert hij kennen in een dating tv-programma. De relatie houdt vijftien jaar stand. Wanneer zij vertrekt, is hij er het hart van in. Hij heeft ook een tijd in Frankrijk gewoond en keerde jaarlijks terug naar een bevriende familie. Het lijkt mij, naarmate ik dieper in zijn leven duik, het kleurrijker en warmer wordt.

Tot slot bel ik de dirigent van de harmonie. Hij is verrast dat meneer M. is overleden en vraagt of hij het nieuws kan delen met de leden. De volgende dag schrijft hij mij hun liefdevolle en markante herinneringen waardoor zijn geschiedenis alsnog gestalte krijgt. Als jonge man vecht meneer M. tijdens de onafhankelijkheidsoorlog in Congo. Na een dispuut met zijn overste, raakt hij zijn burgerrechten kwijt. Sindsdien weigert hij om nog de Brabançonne te spelen. Hij is een man van dertien stielen doch steeds met succes. Van mecanicien tot café-uitbater. Hij speelt in verschillende orkesten contrabas en basgitaar. Als hij door een ongeval deze instrumenten niet meer kan bespelen, leert hij bastuba. In die hoedanigheid wordt hij lid van de harmonie. Zijn laatste repetitie is in 2020 voor de Vissersmis. Dan breekt Covid uit en verliest hij het contact. Iemand schrijft: we zullen je altijd blijven herinneren als de man die op vrijdag kwam aangereden met een oldtimer, zijn bas uitpakte en zonder verder commentaar plaatsnam op de laatste rij. Iemand anders vraagt of we Desafinado kennen. Meneer M. zou ooit gezegd hebben dat hij dit lied graag op zijn begrafenis had gewild.

Er zitten ook foto’s bij de mail. Als ik ze open, lacht meneer M. mij toe. Aan zijn zijde een stralende blonde vrouw. Haar herfst- en goudkleurige kleren en juwelen passen perfect bij zijn gedecoreerd uniform van de harmonie. Vóór hen staat één glas cava. Glamourkoppel.

Op de begrafenis verschijnt een kleine groep mensen. Het rondbellen heeft zijn vruchten afgeworpen waardoor dit toch geen eenzame uitvaart wordt. Naast de urne staat de foto met het lachende gezicht van meneer M. De vrouw aan zijn zijde en het glas cava denk ik erbij. Dan neemt Frederik het woord:

Op de tonen van Desafinado strooit een ceremoniemeester de as over de weide uit. Een van de muzikanten weet mij te vertellen wat meneer M. over dit lied zei: volstrekte harmonie deugt niet, perfectie is kitsch. Het moet een beetje ontstemd, een beetje vals zijn. Pas dan leeft het, wordt het jazz.

Na de ceremonie komt meneer M. in de uitwisseling van herinneringen nog even tot leven. Hoe hij zijn rondje trakteren wist over te slaan, hoe hij schalks zei dat hij naar een parenclub ging.

Als ik naar huis fiets, kleurt de hemel lichtroze, blauw. Uit het niets duikt een zwerm vogels op die in een gulle zwaai achter een huizenrij verdwijnt. Wellicht was het vooral in de harmonie dat het hart van meneer M. klopte. Misschien was het ook de harmonie die hem op het eind aan de wereld klonk. En misschien was het geen toeval dat zijn lidkaart de enige vondst was in zijn woonst. Een lidkaart als anker in de wereld. Of een lidkaart als sleutel tot zijn geschiedenis en vrienden. Het licht springt op rood, iemand vloekt. Desafinado, denk ik. Desafinado, dat zijn wij.